Modi 3.0: નરેન્દ્ર મોદી અને ભાજપે 'ટીમ 72'થી શું હાંસલ કર્યું, સમજો સમગ્ર સોશિયલ એન્જિનિયરીંગને...

Modi 3.0: નરેન્દ્ર મોદીની કેબિનેટે રવિવારે સાંજે શપથ લીધા. રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં આયોજિત શપથ ગ્રહણ સમારોહમાં 30 કેબિનેટ મંત્રીઓ, સ્વતંત્ર પ્રભાર ધરાવતા 5 રાજ્ય મંત્રીઓ અને 36 રાજ્ય મંત્રીઓએ શપથ ગ્રહણ કર્યા હતા. નરેન્દ્ર મોદી કેબિનેટની પ્રથમ બેઠક યોજાઈ રહી છે આજે સાંજે યોજાશે. આમાં ઘણા નિર્ણયો લેવામાં આવે તેવી આશા વ્યક્ત કરવામાં આવી રહી છે. ચાલો જોઈએ કે નરેન્દ્ર મોદીની કેબિનેટમાંથી શું સંદેશો આવે છે.

નવા ચહેરાઓને સ્થાન મળ્યું
પહેલીવાર નરેન્દ્ર મોદી ગઠબંધન સરકારનું નેતૃત્વ કરી રહ્યા છે જેમાં ભાજપ પાસે બહુમતી નથી. તેની અસર કેબિનેટમાં પણ જોવા મળી રહી છે. ભાજપે સાથી પક્ષમાંથી પાંચ લોકોને કેબિનેટ મંત્રી બનાવ્યા છે, જેના કારણે નારાયણ રાણે, પરષોત્તમ રૂપાલા અને અનુરાગ ઠાકુરને ભાજપની ગત સરકારમાં જવાબદારી મળવાની આશા છે 17 મંત્રીઓ ચૂંટણી હારી ગયા છે. જેમાં કેબિનેટ મંત્રી સ્તરની સ્મૃતિ ઈરાની, આરકે સિંહ, અર્જુન મુંડા અને મહેન્દ્ર પાંડેના નામ સામેલ છે. હારેલા મંત્રીઓમાંથી માત્ર એલ મુરુગનને મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા છે. તેઓ મધ્યપ્રદેશથી રાજ્યસભાના સભ્ય છે. તેઓ તમિલનાડુની નીલગીરી (અનામત) બેઠક પરથી લોકસભા હારી ગયા.

ભાજપનો દબદબો
લોકસભા ચૂંટણીના પરિણામો સામે આવ્યા બાદ મીડિયામાં એવા અહેવાલો આવ્યા હતા કે ભાજપના સાથી પક્ષો દર ત્રણ સાંસદો માટે મંત્રી પદની માંગણી કરી રહ્યા છે. પરંતુ શપથ લીધા બાદ સામે આવ્યું કે આવી કોઈ ફોર્મ્યુલા પર વિચાર કરવામાં આવ્યો નથી. એનડીએમાં ભાજપ પછી બે સૌથી મોટા પક્ષો ટીડીપી અને જેડીયુને કેબિનેટમાં માત્ર બે જ સ્થાન મળ્યું છે, જે દર્શાવે છે કે ભાજપ પર બહુ દબાણ છે આવ્યો નથી.

કેબિનેટ વિસ્તરણનો અવકાશ
મોદી કેબિનેટમાં 71 મંત્રીઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. નિયમો અનુસાર કેબિનેટમાં વધુમાં વધુ 81 મંત્રીઓ હોઈ શકે છે, હજુ પણ કેબિનેટમાં 8-9 બેઠકો ખાલી છે. મોદી કેબિનેટનું વિસ્તરણ ક્યારે થશે તે આગામી દિવસોમાં જ નક્કી થશે. અને થાય તો એમાં કોને સ્થાન મળે?

યુપી હારની ચિંતા
ઉત્તર પ્રદેશના ચૂંટણી પરિણામોથી ભાજપ સૌથી વધુ પરેશાન છે. તેને ઉત્તર પ્રદેશમાં 29 બેઠકોનું નુકસાન થયું છે. આ સિવાય વારાણસીની જે સીટ પર પીએમ નરેન્દ્ર મોદી ઉમેદવાર હતા, ત્યાં તેઓ માત્ર 1.5 લાખના માર્જીનથી ચૂંટણી જીતી શક્યા છે, જેના કારણે ત્યાં 2026-2027માં યોજાનારી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ભાજપની મુશ્કેલીઓ વધી ગઈ છે. તેની અસર કેબિનેટમાં પણ જોવા મળી હતી. મોદી કેબિનેટમાં ઉત્તર પ્રદેશના 10 મંત્રીઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. ઉત્તર પ્રદેશમાંથી દર ત્રીજા એનડીએ સાંસદ મંત્રી બન્યા છે. અગાઉ 2019માં જ્યારે ભાજપને 80માંથી 62 બેઠકો મળી હતી ત્યારે યુપીના 12 લોકોને મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા.

ભાજપને મળશે નવા પ્રમુખ
નરેન્દ્ર મોદીના નવા મંત્રીમંડળે ભાજપના સંગઠનમાં પણ પરિવર્તનનો માર્ગ બતાવ્યો. ભાજપ અધ્યક્ષ જેપી નડ્ડાને કેબિનેટમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. ભાજપમાં એક વ્યક્તિ, એક પદની નીતિ છે. આ સાથે ભાજપને નવો અધ્યક્ષ મળશે તે નિશ્ચિત છે અગાઉ 2014માં રાજનાથ સિંહ ભાજપના અધ્યક્ષ હતા. તેમને મોદી કેબિનેટમાં સ્થાન મળ્યું. આ પછી અમિત શાહને અધ્યક્ષ બનાવવામાં આવ્યા. જ્યારે 2019માં અમિત શાહ બીજેપીના અધ્યક્ષ હતા તેમને મોદી 2.0માં કેબિનેટ મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા. આ પછી જેપી નડ્ડાને ભાજપ અધ્યક્ષની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. હવે નડ્ડા મંત્રી બન્યા બાદ ભાજપના આગામી અધ્યક્ષ કોણ હશે તે પ્રશ્ન છે.

વિશ્વને સંદેશ
નરેન્દ્ર મોકી કેબિનેટના શપથ ગ્રહણ સમારોહમાં સાત દેશોના સરકારના વડાઓ હાજર રહ્યા હતા. આ રીતે મોદીએ આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં મોટો સંદેશ આપવાનો પ્રયાસ કર્યો. સંદેશ એ હતો કે નવી સરકાર વિદેશી મોરચે પહેલાની જેમ પડોશી-પ્રથમ નીતિ ચાલુ રાખશે. આ સાથે નવી મહાસાગર નીતિ અપનાવવામાં આવશે. શપથ ગ્રહણ સમારોહમાં શ્રીલંકા, માલદીવ, બાંગ્લાદેશ, મોરેશિયસ, સેશેલ્સ, નેપાળ અને ભૂટાનના રાષ્ટ્રાધ્યક્ષોને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. આમાંથી પાંચ હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રના દેશો છે, જ્યારે નેપાળ અને ભૂટાન મહત્વપૂર્ણ પડોશી છે, નરેન્દ્ર મોદીએ તેમના પ્રથમ શપથ ગ્રહણ સમારોહમાં સાર્ક દેશોને આમંત્રણ આપ્યું હતું. બીજા કાર્યકાળમાં, પાકિસ્તાન અને ચીન સિવાય તમામ પડોશી દેશો, થાઈલેન્ડ અને કિર્ગિસ્તાનને શપથ ગ્રહણ સમારોહમાં આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું.

ભાજપનું મિશન દક્ષિણ
ભાજપ દક્ષિણ ભારતમાં પોતાનો પગ જમાવવાનો સતત પ્રયાસ કરી રહી છે. પરંતુ તેને અપેક્ષિત સફળતા મળી રહી નથી. આ વખતના ચૂંટણી પરિણામો ભાજપ માટે પ્રોત્સાહક છે. ડાબેરીઓના ગઢ ગણાતા કેરળમાં ભાજપ પ્રથમ વખત એક બેઠક જીતવામાં સફળ રહ્યું છે. જ્યારે કર્ણાટકમાં તેની સીટો 25 થી ઘટીને 17 થઈ ગઈ છે, જ્યારે તેલંગાણામાં તેની સીટોની સંખ્યા ચારથી વધીને આઠ થઈ ગઈ છે. પરંતુ દક્ષિણના સૌથી મોટા રાજ્ય તમિલનાડુમાં ભાજપને કોઈ સફળતા મળી નથી. આ પછી પણ ભાજપે કેબિનેટમાં દક્ષિણ ભારતને પૂરતી જગ્યા આપી છે. કેરળના બે, તમિલનાડુના બે, તેલંગાણાના બે, આંધ્રપ્રદેશના એક અને કર્ણાટકના ચાર લોકોને સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે.

કેબિનેટમાં કોઈ મુસ્લિમ નથી
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની કેબિનેટમાં પાંચ લઘુમતીઓને સામેલ કરવામાં આવ્યા છે, પરંતુ તેમાં કોઈ મુસ્લિમ નથી. આ દેશની લગભગ 20 ટકા વસ્તીને અવગણવા માટે છે. ભાજપ કે તેને ટેકો આપનાર પક્ષોમાંથી એક પણ મુસ્લિમ ઉમેદવાર લોકસભાની ચૂંટણી જીતી શક્યો નથી. આ ઉપરાંત આ પાર્ટીઓ પાસે રાજ્યસભામાં એક પણ મુસ્લિમ સભ્ય નથી. આ ત્યારે છે જ્યારે લોકસભા ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન મુસ્લિમ મુદ્દો ચર્ચામાં હતો.

જ્ઞાતિ સંરચનામાંથી નીકળતો સંદેશ
નરેન્દ્ર મોદીની ત્રીજી સરકારમાં ભાજપે પણ જાતિના ગણિતનું ધ્યાન રાખ્યું છે. કેબિનેટમાં સામાન્ય વર્ગના 28 સભ્યો છે જેમાં આઠ બ્રાહ્મણો અને ત્રણ રાજપૂતનો સમાવેશ થાય છે. આ સિવાય ભૂમિહાર, યાદવ, જાટ, કુર્મી, મરાઠા અને વોક્કાલિગા સમુદાયના બે-બે મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા છે. શીખ સમુદાયના બે લોકોને મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા છે. કર્ણાટકના લિંગાયત સમુદાયની સાથે નિષાદ, લોધ અને મહાદલિત વર્ગના એક-એક વ્યક્તિને મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા છે. બંગાળના પ્રભાવશાળી મતુઆ સમુદાયને પણ આ ઉપરાંત આહીર, ગુર્જર, ખટીક અને બનિયા વર્ગને પણ એક-એક જગ્યા આપવામાં આવી છે. સવર્ણોને ભાજપનો મુખ્ય મતદાર ગણવામાં આવે છે, તેથી તેમને મંત્રીમંડળમાં મહત્ત્વનું સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. ચૂંટણીમાં પરાજય બાદ ભાજપે અન્ય વર્ગોને પણ સ્થાન આપવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.

મોદી કેબિનેટમાં મહિલાઓ
આ વખતે ચૂંટણી જીતીને 74 મહિલાઓ સંસદમાં પહોંચી છે. આ મહિલાઓ બીજેપી, ટીએમસી અને કોંગ્રેસ સહિત 14 પાર્ટીઓની ટિકિટ પર મેદાનમાં હતી, જેમાંથી 13 ભાજપની ટિકિટ પર જીતી છે ટીએમસીમાંથી પાંચ અને સપામાંથી પાંચ મહિલા સાંસદ છે. 18મી લોકસભામાં માત્ર 13.6 ટકા મહિલા સાંસદો છે. મહિલા આરક્ષણ માટે બનાવેલા કાયદા કરતાં આ ઘણું ઓછું છે, જોકે આ કાયદો હજુ અમલમાં આવ્યો નથી. નરેન્દ્ર મોદીની કેબિનેટમાં સાત મહિલાઓને મંત્રી બનાવવામાં આવી છે. આ છે નિર્મલા સીતારમણ, અન્નપૂર્ણા દેવી, રક્ષા ખડસે, સાવિત્રી ઠાકુર, અનુપ્રિયા પટેલ, નીમુબેન બાંભણિયા અને શોભા કરંદલાજે. જેમાંથી અનુપ્રિયા પટેલ સિવાય તમામ ભાજપના સભ્યો છે. ભાજપે પોતાના 31માંથી છ મહિલા સાંસદોને કેબિનેટમાં સ્થાન આપ્યું છે. આ સંખ્યા 20 ટકાથી ઓછી છે.