નાગરિકતા સંશોધન કાયદો શું છે?

CAA નાગરિકતા સુધારો અધિનિયમ 2019 એ ત્રણ પડોશી દેશો (પાકિસ્તાન, અફઘાનિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશ) ના લઘુમતીઓને ભારતીય નાગરિકત્વ આપવાનો માર્ગ ખોલે છે જેમણે લાંબા સમયથી ભારતમાં આશ્રય લીધો છે. આ કાયદામાં કોઈપણ ભારતીયની નાગરિકતા છીનવી લેવાની કોઈ જોગવાઈ નથી, પછી ભલે તે તેનો ધર્મ હોય. આ કાયદાથી ભારતના મુસ્લિમો અથવા કોઈપણ ધર્મ અને સમુદાયના લોકોની નાગરિકતા પર કોઈ ખતરો નથી.

CAA ક્યારે પસાર થયો?

CAAને ભારતીય સંસદમાં 11 ડિસેમ્બર, 2019 ના રોજ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો, તેની તરફેણમાં 125 અને વિરોધમાં 105 મતો પડ્યા હતા. આ બિલને રાષ્ટ્રપતિએ પણ 12 ડિસેમ્બરે મંજૂરી આપી હતી. મોદી સરકાર અને તેના સમર્થકો તેને ઐતિહાસિક પગલું ગણાવી રહ્યા છે ત્યારે વિપક્ષ અને મુસ્લિમ સંગઠનો દ્વારા તેનો જોરદાર વિરોધ કરવામાં આવી રહ્યો છે.

નાગરિકતા સુધારા કાયદાનું સંપૂર્ણ સ્વરૂપ એટલે કે CAA એ નાગરિકતા સુધારો કાયદો છે. સંસદમાં પસાર થતા પહેલા આ CAB (નાગરિકતા સંશોધન બિલ) હતું. રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી મળ્યા બાદ આ બિલ નાગરિકતા સંશોધન કાયદો (CAA) બની ગયું છે.

CAAને લઈને કેમ છે વિવાદ?

નાગરિકતા (સુધારા) અધિનિયમ અફઘાનિસ્તાન, બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાનમાંથી ચોક્કસ ધાર્મિક સમુદાયો (હિંદુ, શીખ, જૈન, ખ્રિસ્તી, બૌદ્ધ અને પારસી) ના ગેરકાયદેસર સ્થળાંતર કરનારાઓને ભારતીય નાગરિકત્વ આપવાની જોગવાઈ કરે છે. તેના પર કેટલાક ટીકાકારોનું કહેવું છે કે આ જોગવાઈ ભેદભાવપૂર્ણ છે, કારણ કે તેમાં મુસ્લિમોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો નથી. જેના કારણે તે વિવાદોમાં ઘેરાયેલો છે.

CAAમાં હજુ સુધી મુસ્લિમોને કેમ સામેલ કરવામાં આવ્યા નથી?

ગૃહમંત્રી અમિત શાહે નાગરિકતા સંશોધન કાયદા અંગે સંસદમાં કહ્યું હતું કે અફઘાનિસ્તાન, પાકિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશ મુસ્લિમ દેશો છે. ત્યાં બહુમતી મુસ્લિમો પર ધર્મના નામે જુલમ નથી થતો, જ્યારે આ દેશોમાં હિન્દુઓ સહિત અન્ય સમુદાયના લોકો પર ધર્મના આધારે અત્યાચાર થાય છે. તેથી આ દેશોના મુસ્લિમોને નાગરિકતા કાયદામાં સામેલ કરવામાં આવ્યા નથી. જો કે, આ પછી પણ તે નાગરિકતા માટે અરજી કરી શકે છે, જેના પર સરકાર વિચારણા કરીને નિર્ણય લેશે.

કોને મળશે નાગરિકતા?

CAA લાગુ થયા બાદ નાગરિકતા આપવાનો અધિકાર સંપૂર્ણ રીતે કેન્દ્ર સરકાર પાસે રહેશે. પાકિસ્તાન, બાંગ્લાદેશ અને અફઘાનિસ્તાનમાંથી હિન્દુ, શીખ, બૌદ્ધ, જૈન, ખ્રિસ્તી અને પારસી ધર્મના શરણાર્થીઓને ભારતીય નાગરિકતા આપવામાં આવશે. તમને જણાવી દઈએ કે 31 ડિસેમ્બર 2014 પહેલા ભારતમાં આવીને સ્થાયી થયેલા લોકોને જ નાગરિકતા મળશે. આ કાયદા હેઠળ, તે લોકોને ગેરકાયદેસર ઇમિગ્રન્ટ્સ ગણવામાં આવ્યા છે, જેઓ માન્ય મુસાફરી દસ્તાવેજો (પાસપોર્ટ અને વિઝા) વિના ભારતમાં પ્રવેશ્યા છે અથવા માન્ય દસ્તાવેજો સાથે ભારત આવ્યા છે, પરંતુ નિર્ધારિત સમયગાળા કરતાં વધુ સમય માટે અહીં રોકાયા છે.

નાગરિકતા માટે કેવી રીતે અરજી કરવી?

નાગરિકતા મેળવવાની સમગ્ર પ્રક્રિયા ઓનલાઈન રાખવામાં આવી છે. આ અંગે એક ઓનલાઈન પોર્ટલ પણ તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. નાગરિકતા મેળવવા માટે, અરજદારોએ કોઈપણ દસ્તાવેજો વિના ભારતમાં પ્રવેશ કર્યો તે વર્ષ દર્શાવવું પડશે. અરજદાર પાસેથી કોઈપણ પ્રકારના દસ્તાવેજ માંગવામાં આવશે નહીં. નાગરિકતા સંબંધિત તમામ પેન્ડિંગ કેસ ઓનલાઈન ટ્રાન્સફર કરવામાં આવશે. પાત્ર વિસ્થાપિત વ્યક્તિઓએ માત્ર ઓનલાઈન પોર્ટલ પર જઈને અરજી કરવાની રહેશે. જે બાદ ગૃહ મંત્રાલય અરજીની તપાસ કરશે અને અરજદારને નાગરિકતા આપવામાં આવશે.

કેમ હજુ સુધી CAA અને UCC લાગુ કરવામાં આવ્યા નથી?

CAA અને UCCના અમલને લઈને દેશના ઘણા રાજ્યોમાં હોબાળો ચાલી રહ્યો છે. CAA અને UCC વિરુદ્ધ ઘણા રાજ્યોમાં વિરોધ જોવા મળ્યો હતો જેના કારણે આ કાયદાઓ લાગુ થઈ શક્યા નથી. ઘણા રાજ્યોમાં સતત વિરોધને જોતા કેન્દ્ર સરકારે પણ પોતાની દલીલો રજૂ કરી હતી. કેન્દ્ર સરકારે કહ્યું હતું કે જ્યાં સુધી દેશમાં સમાન નાગરિક સંહિતા લાગુ નહીં થાય ત્યાં સુધી લિંગ સમાનતા લાગુ કરી શકાય નહીં.

યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ શું છે?

યુનિફોર્મ સિવિલ કોડને લઈને ફરી એકવાર ચર્ચાઓ તેજ થઈ ગઈ છે. સરકારે તેને લાગુ કરવાના સંકેતો આપ્યા છે, જે બાદ UCCને લઈને લોકોમાં ચર્ચા ચાલી રહી છે.

તમને જણાવી દઈએ કે UCCમાં દેશમાં તમામ ધર્મો અને સમુદાયો માટે એક સમાન કાયદો બનાવવાની વાત કરવામાં આવી છે. જો સરળ ભાષામાં સમજીએ તો આ કાયદાનો અર્થ એ છે કે કાયદો દેશના તમામ ધર્મો અને સમુદાયો માટે સમાન બની જશે. ધર્મ અને ધર્મ આધારિત હાલના જુદા જુદા કાયદા બિનઅસરકારક બનશે. તમને જણાવી દઈએ કે UCC લાગુ થયા બાદ ઘણા ફેરફારો આવશે.

ઉદાહરણ તરીકે, લગ્ન, છૂટાછેડા, દત્તક અને મિલકતમાં દરેક માટે એક નિયમ હશે. પરસ્પર સંબંધો અને પરિવારના સભ્યોના અધિકારોમાં સમાનતા રહેશે. જાતિ, ધર્મ કે પરંપરાના આધારે નિયમોમાં કોઈ છૂટછાટ આપવામાં આવશે નહીં. કોઈ ચોક્કસ ધર્મ માટે કોઈ અલગ નિયમો હશે નહીં.

UCC ની બંધારણીય માન્યતા શું છે?

યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ બંધારણની કલમ 44 હેઠળ આવે છે. જે જણાવે છે કે રાજ્યો સમગ્ર ભારતમાં નાગરિકો માટે સમાન નાગરિક સંહિતા સુનિશ્ચિત કરવાનો પ્રયાસ કરશે. આ કલમ હેઠળ દેશમાં આ સમાન નાગરિક સંહિતા લાગુ કરવાની માંગ કરવામાં આવી છે.

UCC ના અમલીકરણ પછી શું ફેરફારો થશે?

તમને જણાવી દઈએ કે UCC લાગુ થયા બાદ લગ્ન, છૂટાછેડા, મિલકત, દત્તક વગેરે જેવી બાબતો. સાથે જ દરેક ધર્મમાં લગ્ન અને છૂટાછેડા માટે એક જ કાયદો હશે. જે કાયદો હિંદુઓ માટે હશે તે અન્ય માટે પણ હશે. તમે છૂટાછેડા વિના એક કરતા વધુ વખત લગ્ન કરી શકશો નહીં. શરિયત મુજબ મિલકતનું વિભાજન કરવામાં આવશે નહીં.

UCC ના અમલીકરણથી શું બદલાશે નહીં?

UCC ને લઈને લોકોના મનમાં અનેક પ્રકારની વાર્તાઓ ચાલી રહી છે. જેના કારણે ઘણા લોકો તેનો વિરોધ કરતા જોવા મળે છે, કારણ કે વાસ્તવમાં તેમનામાં તેના વિશે અનેક પ્રકારની ગેરમાન્યતાઓ છે. UCC ના અમલીકરણથી શું બદલાશે નહીં તે જાણો-

UCC લાગુ થયા બાદ લોકોની ધાર્મિક માન્યતાઓમાં કોઈ ફરક નહીં પડે. તે જ સમયે, UCC લાગુ થયા પછી, ધાર્મિક રિવાજો પર કોઈ અસર નહીં થાય. એવું નથી કે પંડિતો કે મૌલવીઓ લોકોના લગ્ન કરાવી શકશે નહીં (આમાં કોઈ ફેરફાર થશે નહીં).

નાગરિકતા (સુધારા) બિલ, 2016 ની લોકસભા દ્વારા પસાર કરાયેલ નાગરિકતા (સુધારા) બિલ, 2019 સાથે સરખામણી.

નાગરિકતા (સુધારા) બિલ, 2016 (લોકસભા દ્વારા પસાર)

અમુક ગેરકાયદેસર વસાહતીઓ માટે નાગરિકતા માટેની પાત્રતા: આ કાયદો ગેરકાયદેસર વસાહતીઓને ભારતીય નાગરિકતા પ્રાપ્ત કરતા અટકાવે છે. ગેરકાયદેસર સ્થળાંતર કરનારા વિદેશીઓ છે જેઓ માન્ય પાસપોર્ટ અથવા મુસાફરી દસ્તાવેજ વિના ભારતમાં પ્રવેશ કરે છે અથવા પરવાનગી આપેલા સમય કરતાં વધુ સમય પસાર કરે છે.

અફઘાનિસ્તાન, બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાનના હિંદુઓ, શીખ, બૌદ્ધ, જૈન, પારસી અને ખ્રિસ્તીઓને ગેરકાયદેસર વસાહતી ગણવામાં આવશે નહીં તે પ્રદાન કરવા માટે આ બિલે કાયદામાં સુધારો કર્યો હતો. આ લાભ મેળવવા માટે, તેમને કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા ફોરેનર્સ એક્ટ, 1946 અને પાસપોર્ટ (ભારતમાં પ્રવેશ) એક્ટ, 1920માંથી પણ મુક્તિ આપવામાં આવી હોવી જોઈએ. 1920નો કાયદો વિદેશીઓને પાસપોર્ટ સાથે રાખવાનું ફરજિયાત બનાવે છે, જ્યારે 1946નો કાયદો ભારતમાં વિદેશીઓના પ્રવેશ અને બહાર નીકળવાનું નિયમન કરે છે.

બિલ આગળ જણાવે છે કે તેના અમલમાં આવ્યાની તારીખથી, આવા ગેરકાયદેસર સ્થળાંતર કરનારાઓ સામે બાકી રહેલી તમામ કાનૂની કાર્યવાહી બંધ થઈ જશે.

નેચરલાઈઝેશન દ્વારા નાગરિકતા:  જો વ્યક્તિ અમુક લાયકાતોને પૂર્ણ કરે છે, તો કાયદો વ્યક્તિને નેચરલાઈઝેશન દ્વારા નાગરિકતા માટે અરજી કરવાની મંજૂરી આપે છે. લાયકાતોમાંની એક એ છે કે વ્યક્તિ ભારતમાં રહેતો હોવો જોઈએ અથવા છેલ્લા 12 મહિનામાંથી ઓછામાં ઓછા 11 અને છેલ્લા 14 વર્ષથી કેન્દ્ર સરકારની સેવામાં હોવો જોઈએ.

આ લાયકાતના સંદર્ભમાં અફઘાનિસ્તાન, બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાનના હિંદુઓ, શીખો, બૌદ્ધો, જૈનો, પારસીઓ અને ખ્રિસ્તીઓ માટે બિલમાં અપવાદ છે. વ્યક્તિઓના આ જૂથો માટે, 11 વર્ષની આવશ્યકતા ઘટાડીને છ વર્ષ કરવામાં આવશે.

OCI રજિસ્ટ્રેશન રદ કરવા માટેના કારણો: આ કાયદો જોગવાઈ કરે છે કે કેન્દ્ર સરકાર પાંચ આધારો પર OCI ની નોંધણી રદ કરી શકે છે, જેમાં છેતરપિંડી દ્વારા નોંધણી, બંધારણ પ્રત્યે બેવફાઈ દર્શાવવી, યુદ્ધ દરમિયાન દુશ્મનો સાથે સંડોવણી, ભારતના સાર્વભૌમત્વના હિતોનો સમાવેશ થાય છે. આવશ્યકતા, સુરક્ષા. રાજ્ય અથવા જાહેર હિત, અથવા જો OCI ને નોંધણીના પાંચ વર્ષની અંદર બે વર્ષ કે તેથી વધુ કેદની સજા કરવામાં આવી હોય.

આ બિલ રજીસ્ટ્રેશન રદ કરવા માટેનું બીજું કારણ ઉમેરે છે, તે એ છે કે જો OCIએ દેશમાં અમલમાં રહેલા કોઈપણ કાયદાનું ઉલ્લંઘન કર્યું હોય.

જ્યારે લોકસભામાં બિલ પસાર કરવામાં આવ્યું હતું, ત્યારે તે નાગરિકતા અધિનિયમ અથવા કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા સૂચિત અન્ય કોઈપણ કાયદાના ઉલ્લંઘન માટે અયોગ્યતાને મર્યાદિત કરવા માટે સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો. આ ઉપરાંત કાર્ડધારકને પણ સાંભળવાની તક આપવી પડશે.

નાગરિકતા (સુધારા) બિલ 2019

આ બિલ ત્રણ દેશોના આ ધર્મોના ગેરકાયદેસર ઇમિગ્રન્ટ્સ માટે નાગરિકતા પર બે વધારાની જોગવાઈઓ ઉમેરે છે.

નાગરિકતા પ્રાપ્ત કરવાના પરિણામો: બિલ જણાવે છે કે નાગરિકતા પ્રાપ્ત કરવા પર:

(i) આવી વ્યક્તિઓ ભારતમાં પ્રવેશ્યાની તારીખથી ભારતના નાગરિક તરીકે ગણવામાં આવશે

(ii) તેમના ગેરકાયદેસર સ્થળાંતરના સંબંધમાં તેમની સામે તમામ કાનૂની કાર્યવાહી કરવામાં આવશે. અથવા નાગરિકતા અટકાવી દેવામાં આવશે.

• અપવાદ: વધુમાં, બિલ જણાવે છે કે ગેરકાયદેસર વસાહતીઓ માટે નાગરિકત્વની જોગવાઈઓ આસામ, મેઘાલય, મિઝોરમ અથવા ત્રિપુરાના આદિવાસી વિસ્તારોમાં લાગુ થશે નહીં, જેમ કે બંધારણની છઠ્ઠી સૂચિમાં સમાવિષ્ટ છે. આ આદિવાસી વિસ્તારોમાં કાર્બી આંગલોંગ (આસામમાં), ગારો હિલ્સ (મેઘાલયમાં), ચકમા જિલ્લો (મિઝોરમમાં), અને ત્રિપુરા આદિવાસી વિસ્તારનો સમાવેશ થાય છે. તે બંગાળ ઇસ્ટર્ન ફ્રન્ટિયર રેગ્યુલેશન, 1873 હેઠળની આંતરિક રેખા હેઠળ આવતા વિસ્તારોને પણ લાગુ પડશે નહીં. ઇનર લાઇન પરમિટ ભારતીયોની અરુણાચલ પ્રદેશ, મિઝોરમ અને નાગાલેન્ડની મુસાફરીને નિયંત્રિત કરે છે.

• આ બિલ આવા વ્યક્તિઓના જૂથ માટે નેચરલાઈઝેશનનો સમયગાળો છ વર્ષથી ઘટાડીને પાંચ વર્ષ કરે છે.

• લોકસભા દ્વારા પસાર કરાયેલા 2016 બિલ જેવું જ.